اصفهان- یک معمار و کارشناس میراث فرهنگی گفت: معماری ایرانی برخاسته از ایمان و تقوا بود؛ معماران گذشته ساختن را عبادت می‌دانستند، نه وسیله‌ای برای خودنمایی و سود اقتصادی.

به گزارش خبرنگار مهر، محمد آقاجانی اصفهانی در نشست تخصصی «معمار پرهیزگار» که شامگاه دوشنبه به همت مرکز اصفهان‌شناسی برگزار شد، با محوریت تحلیل بناهای تاریخی اصفهان به بررسی مفاهیم معنوی و اخلاقی در معماری ایرانی اسلامی پرداخت و اظهار کرد: معماران گذشته ایران با یاد خدا، تقوا و پرهیزکاری را در کالبد آثارشان متجلی می‌کردند و هر آجر را با نیت عبادت بر هم می‌نشاندند.

وی با اشاره به محراب ایلخانی مدرسه امامیه که اکنون در موزه متروپولیتن نگهداری می‌شود، اظهار کرد: آیه ۱۸ سوره توبه از آیه‌های ارزشمند قرآن است که در بسیاری از محراب‌ها و ایوان‌های تاریخی ایران تکرار شده است. این آیه تأکید دارد که مساجد خدا را تنها کسانی آباد می‌کنند که به خدا و روز قیامت ایمان دارند و از غیر او نمی‌ترسند.

این معمار افزود: معماران گذشته، خویشتن را تنها در برابر خدا مسئول می‌دانستند، نه در برابر قدرت یا منفعت. معماری برای آنان راهی برای قرب الهی بود، نه وسیله‌ای برای نمایش ظاهری یا سود اقتصادی. در روزگار ما اما، گاه مرمت مساجد تاریخی نه برای اقامه نماز، بلکه برای جذب گردشگر انجام می‌شود که با روح این آیه در تضاد است.

وی با نمایش تصویری از امضای استاد قوام‌الدین زین‌الدین شیرازی، معمار بزرگ دوره تیموری در مسجد گوهرشاد، بیان کرد: در انتهای امضای وی واژه «طیان» به‌کار رفته که به معنای گِل‌بازی است. این انتخاب نشان از خضوع و فروتنی معماران کهن دارد؛ زیرا بزرگ‌ترین معمار تاریخ اسلامی کار سترگ خود را در نهایت «گل‌بازی» دانسته است.

آقاجانی اصفهانی ادامه داد: در کتیبه‌های تاریخی ما، معماران خود را «فقیر محتاج به رحمت خدا» معرفی می‌کردند. چنین روحیه‌ای، برخاسته از عرفان عملی و درک درونی از ساختن بود. همان‌گونه که خواجه عبدالله انصاری می‌گوید، اهل تقوا به عمارت باطن می‌پردازند نه به آرایش ظاهر. به همین سبب است که آثار تاریخی ایران درون‌مایه‌ای از معنویت و فروتنی را در خود دارند.

وی ساختن را بنیادی‌ترین کنش انسانی دانست و اظهار کرد: در فرهنگ اسلامی، صناعت و ساختن تنها یک مهارت فنی نیست، بلکه راهی برای سلوک معنوی است. معمار گذشته در عین خلاقیت، اهل تفکر و تهذیب نفس بود.

این کارشناس میراث فرهنگی افزود: حکمای اسلامی سه ساحت برای عمل انسان برشمرده‌اند؛ نظر، عمل و ساختن. در این میان، ساختن برترین جلوه حکمت است زیرا به کمال انسان و آبادانی زمین می‌انجامد.
وی با استناد به دیدگاه ناصر خسرو قبادیانی در کتاب «زادالمسافرین» گفت: شرافت ساختن در گرو حکمت است. هر بنایی که بدون عقل و معرفت بنا شود، کالبدی بی‌روح خواهد بود. از همین رو، معماری در تمدن اسلامی با عرفان و اخلاق پیوندی ناگسستنی داشته است.

قناعت و پرهیز از بیهودگی در معماری ایرانی

آقاجانی اصفهانی در ادامه با اشاره به اصول پنج‌گانه معماری ایرانی که زنده‌یاد دکتر محمدکریم پیرنیا تدوین کرده است، تصریح کرد: یکی از این اصول، قناعت و پرهیز از بیهودگی است. در معماری سنتی ایران، قناعت نه‌تنها در شیوه زندگی بلکه در انتخاب مصالح نیز نمود داشت. معمار می‌دانست کدام مصالح را در کجا به‌کار گیرد تا بنا پایدار و هم‌ساز با طبیعت باشد.

وی با انتقاد از بی‌توجهی امروز به این آموزه‌ها افزود: معماری معاصر ما وابسته و مصرف‌گرا شده است. اگر برق قطع شود، زندگی مختل می‌شود؛ در حالی‌که خانه‌های سنتی بدون نیاز به برق و پمپ، زیست‌پذیر بودند. معمار گذشته حتی آجرهای شکسته را دور نمی‌ریخت، بلکه آن‌ها را با تقوا و اندیشه در مناسب‌ترین بخش بام به‌کار می‌برد و به آن «سقطی‌کاری» می‌گفتند. این رفتار، جلوه‌ای از قناعت و احترام به ماده و محیط بود.

این معمار با اشاره به آسیب‌های ناشی از ساخت‌وسازهای بی‌ضابطه در شهرهای تاریخی اظهار کرد: امروزه ساختن برای بسیاری از ما به معنای ویران‌کردن است. کوه‌ها، معادن و طبیعت قربانی ساخت‌وسازهایی می‌شوند که روح معماری را از میان برده‌اند. وی تأکید کرد: در بسیاری موارد، نساختن نوعی تقواست. گاهی نساختن می‌تواند خدمتی بزرگ‌تر به سرزمین و تاریخ باشد.

وی با اشاره به دیدگاه امام محمد غزالی در کتاب «احیاء علوم دین» یادآور شد: غزالی معمار را صانعی می‌داند که اگر زاهدانه و ذاکرانه به پیشه خود بپردازد، می‌تواند از سطح حرفه‌مندی فراتر رود و سالک طریق حق شود. به تعبیر وی، نساختن در شرایطی که ساختن منجر به ویرانی می‌شود، عین پرهیزگاری است.

آقاجانی اصفهانی اظهار کرد: در متون عرفانی، همچون آثار غزالی، از مقام معمار به عنوان انسانی یاد شده که در کار خویش ذکر خداوند را جاری می‌سازد. به باور وی، آنچه در معماری ایران خلق شده، نه صرفاً کالبدی از خشت و آجر، بلکه آیینه‌ای از ایمان و یاد خدا بوده است.

وی با اشاره به تکرار کلمه «ملک‌الله» در تزئینات خط بنایی و کتیبه‌های مساجد ایران افزود: این واژه در واقع ذکر مداوم معماران گذشته است که در آثارشان جاری شده است. وی نمونه‌هایی از این ذکر را در مسجد جامع عتیق اصفهان، گنبدخانه مسجد جامع یزد و بقعه سیدرکن‌الدین برشمرد و تاکید کرد این تکرار، نشان‌دهنده روحی ذاکر در معماری ایرانی است.

به گفته این معمار، معماران گذشته به واسطه ذکر و تسبیح، فضایی را خلق می‌کردند که دلالت بر کامل‌ترین محبوب یعنی خداوند داشت.
وی یادآور شد: هر آجر و هر کاشی در این بناها، حامل یاد الهی و نشانه‌ای از پرهیز و تقوا در آفرینش بوده است.

فضای نساخته؛ روح پنهان معماری ایرانی

آقاجانی اصفهانی با اشاره به مفهوم «فضای نساخته» در معماری ایران بیان کرد: بسیاری از معماران بزرگ جهان از جمله لویی کان و فرانک لوید رایت نیز از اهمیت فضاهای خالی سخن گفته‌اند، اما در معماری ایرانی، این مفهوم از قرن‌ها پیش در قالب حیاط، گودال‌باغچه و فضای درون‌گرا تجلی یافته است.

وی تاکید کرد: حیاط در معماری ایرانی نه فقط مرکز خانه بلکه روح آن است؛ فضایی که انسان را به طبیعت، آسمان، آب و درخت پیوند می‌دهد. خانه‌های کویری یزد، کاشان و اصفهان، نمونه‌هایی والا از این درون‌گرایی و ارتباط زنده با طبیعت هستند. آقاجانی افزود: انسان امروز، در فقدان چنین فضاهایی از مهتاب، حوض، باغچه و لمس طبیعت محروم شده است، در حالی که در گذشته هر حیاط، آسمان و زندگی را به خانه می‌آورد.

این معمار ادامه داد: در گذشته، قناعت و پرهیز از اسراف، اساس معماری بود. خشت و آجر، مصالحی بودند که پس از ویرانی دوباره به چرخه ساخت بازمی‌گشتند و این همان مفهوم پایداری است که امروزه دوباره در نظریه‌های معماری مطرح می‌شود.

تقوای معمار؛ هنر نساختن در احترام به آینده

وی با اشاره به برخی جزئیات هوشمندانه در ساخت بناهای تاریخی اظهار کرد: در بسیاری از بناهای ایران، از جمله مسجد جامع اصفهان و مسجد جامع یزد، معمار عمداً بخش‌هایی از دیوار را نساخته و حفره‌هایی ایجاد کرده تا در آینده هنگام مرمت، چوب‌بست‌ها در آن قرار گیرد. این foresight یا آینده‌نگری، نشانه‌ای از تقوای حرفه‌ای معماران گذشته است که حتی به کسانی که پس از آنان بنا را مرمت خواهند کرد، اندیشیده‌اند.

آقاجانی اصفهانی افزود: در معماری امروز، زیبایی ظاهری اغلب جایگزین روح و تقوا شده است، در حالی که معمار سنتی با نساختنِ بخشی از بنا، خیر و آینده‌نگری را بر جلوه‌گری ترجیح می‌داد.

وی در ادامه با اشاره به نقش پرندگان در معماری گذشته گفت: پشت‌بام‌ها، بادگیرها و حتی دیوارها، فضایی برای آشیانه‌سازی پرندگان داشتند. در کویر، ظرف‌های سفالی کوچکی روی بام‌ها گذاشته می‌شد تا باران در آن جمع شود و پرندگان از آن بنوشند؛ رفتاری که از پرهیزگاری و مهر معماران کهن حکایت دارد.

حیاط؛ بیت‌الغزل معماری ایران

این معمار در بخش دیگری از سخنان خود یادآور شد: اگر به تعبیر برخی اساتید، ایوان بیت‌الغزل معماری ایران است، به باور من حیاط، بیت‌الغزل حقیقی این معماری است. حیاط در واقع فضایی است که ساخته نمی‌شود، بلکه میان بناها خلق می‌شود تا روح زندگی در آن جریان یابد.

وی در ادامه از خانه آقابزرگ ابرکوه، خانه پیرنیا در نایین و خانه‌های سنتی کاشان به عنوان نمونه‌هایی از این فضاهای زنده یاد کرد و گفت این حیاط‌ها هرچند ساده و بی‌آرایش‌اند، اما واجد آرامش و سکون عمیقی هستند که با روح انسان گفتگو می‌کنند.

آقاجانی اصفهانی در بخشی دیگر از سخنان خود به مفهوم «پیرنشین» و احترام به عابر در معماری سنتی اشاره کرد و افزود: در بناهایی چون سی‌وسه‌پل، کاروانسراها، مدارس و خانه‌های تاریخی، فضاهایی برای استراحت رهگذران طراحی می‌شد. وی گفت: خلق سایه در اقلیم گرم و خشک ایران، از بزرگ‌ترین خیرات معمار بود و یکی از نشانه‌های پرهیزکاری و توجه به انسان در طراحی شهری محسوب می‌شد.

وی تاکید کرد: در معماری امروز، بسیاری از این مفاهیم انسانی و اخلاقی از میان رفته است. دیگر در کوچه‌ها فضایی برای نشستن، درنگ کردن یا سایه‌ای برای رهگذران وجود ندارد، در حالی که معمار گذشته، به نیازهای انسانی در کنار زیبایی‌شناسی بنا می‌اندیشید.

احترام به نور، آسمان و آینده بنا

این کارشناس میراث فرهنگی با اشاره به جزئیات معماری مسجد جامع عتیق اصفهان گفت: در شبستان شمالی این مسجد، تنها یک طاق بدون سقف تعبیه شده است. بسیاری تصور می‌کنند این گشودگی برای ورود نور بوده، اما حقیقت آن است که معمار با این نساختن، امکانی فراهم کرده تا زیبایی گنبد تاج‌الملک از درون شبستان نیز دیده شود؛ حرکتی که نشان از احترام به اثر، به فضا و به مخاطب دارد.

وی تأکید کرد: بخشی از تقوای معمار امروز آن است که بداند چه چیز را نباید بسازد. گاه نساختن، بزرگ‌ترین احترام به زمین، به شهر و به تاریخ است.

آقاجانی اصفهانی خاطرنشان کرد: معمار اگر توان یا درک کافی برای ساختن ندارد، باید شجاعت «نه گفتن» را داشته باشد، چرا که ساختن بدون فهم، می‌تواند آسیب‌هایی جبران‌ناپذیر بر سرزمین برجای گذارد.

کد خبر 6621474

• ارزش‌های فراموش‌شده معماری ایرانی/ وقتی خانه‌ها از روح تهی می‌شود

• تجلی معماری دوره قاجار در بناهای شاخص تاریخی اصفهان

• یک معمار در مسجد شیخ لطف‌الله از خودش تقدیر کرد!

• سفر وزیر امور خارجه به اوگاندا جهت شرکت در اجلاس وزرای عدم تعهد

• وزیر ورزش: برنامه جامع برای تحول ورزش نیروهای مسلح در دستور کار است

• انصارالله یمن: آزادی اسرا ثمره پایداری و فداکاری ملت فلسطین است

• رئیس هلال‌احمر دشتی: ساختمان هلال احمر به بهره‌برداری می‌رسد

• فرماندار تنگستان: داوطلبان شوراها به زمان‌بندی‌ها و ضوابط توجه کنند

• ماکرون: در طرح آمریکا درباره حکومت در غزه ابهام وجود دارد

• تجلی هنر خوشنویسی در کرمان با برنامه بداهه‌نویسی«ایران من، ایران جان»

• آقاجانی اصفهانی: معمار گذشته برای خدا می‌ساخت نه برای نمایش

• صالح: انفجار توام با حریق یک منزل مسکونی در مشهد با ۲ مصدوم همراه بود

• شجاع خلیل‌زاده: به قول قلعه‌نویی روی بدشانسی گل می‌خوریم

• موسوی زاده: بهترین راه حل برای شورای شهر اهواز انحلال است

• دامداران: دام‌ها در حال تلف شدن هستند

• هشدار ورود سرمای شدید به ۷ استان؛ احتمال سرمازدگی محصولات زراعی

• نرخ خرید تضمینی گندم ۲۹.۵۰۰ تومان تعیین شد

• انفجار مهیبی قاهره را لرزاند+ فیلم

• شکست تنیس روی میز ایران برابر قهرمان المپیک؛ شاهکار نابغه کارساز نشد

• صدور دو هشدار هواشناسی در هرمزگان

• جدیدترین ادعای «ترامپ» درباره ایران

• کشف مزارع غیرمجاز استخراج رمزارز در خرم‌آباد

• برخی از نمایندگان صهیونیست‌ سخنرانی ترامپ در کنست را تحریم کردند

• 

  روزنامه‌های ورزشی دوشنبه ۲۱ مهر ۱۴۰۴

• 

  روزنامه‌های اقتصادی دوشنبه ۲۱ مهر ۱۴۰۴

• 

  روزنامه‌های صبح دوشنبه ۲۱ مهر ۱۴۰۴

• 

  روزنامه‌های ورزشی یکشنبه ۲۰ مهر ۱۴۰۴

• 

  روزنامه‌های اقتصادی یکشنبه ۲۰ مهر ۱۴۰۴

• مانتو
• هتل های تهران
• حرف آخر
• مهرینو
• تهران تایمز
• روزنامه آگاه