اندیشکده آمریکایی در گزارشی تصریح کرد ایران بزرگ‌ترین مانع اجرای «مسیر ترامپ» در منطقه قفقاز است و این طرح از سطح نمایش فراتر نمی‌رود.

به گزارش مشرق، روزنامه کیهان در ستون خبر ویژه خود نوشت: نشریه «ریسپانسیبل استیت کرفت» وابسته به اندیشکده کوئینسی می‌نویسد: طرح کریدور مورد حمایت آمریکا حساسیت روسیه و ایران را برانگیخته است. در غیاب مصالحه‌های دشوار، وعده ثبات در قفقاز جنوبی همچنان سرابی بیش نیست. تحرکات دیپلماتیک فشرده میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان با رونمایی از پیش‌نویس توافق صلح در کاخ سفید به اوج رسید و به‌عنوان نقطه عطفی تاریخی در مسیر صلح قفقاز جنوبی معرفی شد. اما پشت این فضای مملو از شعارهای جشن‌آمیز، واقعیتی پیچیده‌تر نهفته است. در این صحنه، همچنان قدرت‌نمایی نظامی است که قواعد بازی را رقم می‌زند، نه سازش واقعی و پایدار.

یک روز پیش از نشست ۸ اوت با نخست‌وزیر ارمنستان و رئیس‌جمهور آذربایجان، دونالد ترامپ، با آب‌وتاب از برگزاری «مراسم رسمی امضای صلح» خبر داد. اما واقعیت جلسه به مراتب پایین‌تر از وعده‌های او بود: نتیجه کار تنها در قالب یک «اعلامیه مشترک» هفت‌بندی منتشر شد؛ متنی که صرفاً چهار بند آن به مسائل واقعی مناقشه پرداخت و باقی بندها چیزی جز کلی‌گویی‌های صلح‌طلبانه و تمجیدهای اغراق‌آمیز از نقش میانجی‌گرانه ترامپ نبود.

مهم‌ترین نکته در اعلامیه منتشرشده، موقت و غیرالزام‌آور بودن آن بود؛ چراکه سند صلح نه از سوی سران کشورها، بلکه صرفاً توسط وزرای خارجه دو طرف پاراف شد. انتشار متن کامل چند روز بعد نیز نشان داد که این «توافق» چیزی جز بازتکرار اصول قدیمی نیست: ترکیبی از مفاد توافق‌نامه هلسینکی ۱۹۷۵ از جمله لزوم احترام به مرزها، حاکمیت ملی و تمامیت ارضی در کنار ارجاعاتی به بیانیه آلماتی ۱۹۹۱ که فروپاشی اتحاد شوروی و تشکیل کشورهای مستقل مشترک‌المنافع را رسمیت بخشید. همین ارجاعات مبهم و تکراری به‌روشنی حکایت از آن دارد که موانع جدی همچنان بر سر راه امضای یک معاهده واقعی و پایدار صلح باقی است.

تأکید پیش‌نویس توافق بر اصل «عدم مداخله در امور داخلی» در عمل معنای چندانی ندارد؛ زیرا باکو همچنان بر خواسته سرسختانه خود یعنی حذف هرگونه اشاره به «قره‌باغ کوهستانی» از قانون اساسی ارمنستان پافشاری می‌کند. حذف چنین موضوعی حیاتی از متن توافق، شکاف عمیق میان نمایش دیپلماتیک و واقعیت‌های سخت میدانی را عریان می‌کند.

این مطالبه برای نیکول پاشینیان به یک معضل سیاسی جدی تبدیل شده است. او در حالی تحت فشار شدید افکار عمومی قرار دارد که بخش بزرگی از جامعه عملکردش را چیزی جز «تسلیم تحقیرآمیز» باکو نمی‌داند.

در میان بازیگران منطقه‌ای، ایران صریح‌ترین انتقادها را نسبت به طرح کریدور «مسیر ترامپ برای صلح و شکوفایی بین‌المللی» مطرح کرده است. هرچند مسعود پزشکیان لحنی آشتی‌جویانه برگزید، اما به‌وضوح هشدار داد که استقرار حضور آمریکا در امتداد مرزهای ایران «مسئله‌ساز» خواهد بود. در همین حال، علی‌اکبر ولایتی، مشاور عالی رهبر انقلاب، موضعی تندتر اتخاذ کرد و وعده داد که تهران، بی‌اعتنا به موضع مسکو، با «مسیر ترامپ» مخالفت خواهد کرد.

ایران هرگونه حضور ایالات متحده در نزدیکی مرزهای خود را اقدامی تحریک‌آمیز و تهدیدی مستقیم تلقی خواهد کرد. از همین منظر است که می‌تواند به یکی از جدی‌ترین عوامل اخلال در مسیر اجرای این توافق تبدیل شود.

قفقاز جنوبی بارها شاهد فروپاشی توافق‌هایی بوده که در لحظه «تاریخی» توصیف می‌شدند، اما در عمل عمر چندانی نداشتند. اگر توافق اخیر قرار است سرنوشتی متفاوت بیابد، باید از سطح نمادگرایی عبور کند و به ریشه‌های حل‌نشده مناقشه بپردازد؛ ریشه‌هایی که همچنان میان ارمنستان و آذربایجان شکاف عمیق ایجاد می‌کنند. در غیاب پاسخ‌گویی به مطالبات اساسی از مناقشات ارضی و اصلاحات قانون اساسی گرفته تا حقوق جمعیت‌های آواره‌شده این توافق چیزی فراتر از یک آتش‌بس موقت نخواهد بود؛ آتش‌بسی در دل نزاعی که دهه‌هاست راه‌حلی پایدار برای آن پیدا نشده است. تا زمانی که چنین مصالحه‌ای محقق نشود، وعده ثبات در قفقاز جنوبی بیش از یک سراب نخواهد بود.