به گزارش مشرق،کانال تلگرامی اندیشکده زاویه در مطلبی با عنوان تلاش آمریکا برای احیای رُمِ دوم جهت تکمیل رخنه ژئوپلیتیکی در کراسلند نوشت:

قسطنطنیه (استانبول کنونی) در تاریخ مسیحیت و به ویژه در کلیسای ارتدکس شرقی، نقش مرکزی و بسیار مهمی به لحاظ دینی و سیاسی ایفا کرده است. این شهر به مدت بیش از 11 قرن پایتخت امپراتوری مسیحی روم شرقی (بیزانس) و پس از آن نیز به مدت حدود 5 قرن پایتخت امپراتوری مسلمان عثمانی بوده است. کنستانتین یکم، نخستین امپراتوری بود که طی «فرمان میلان» در سال 313 میلادی، آزادی مسیحیت را در سطح امپراتوری روم اعلام کرد.

او همچنین در سال 330 میلادی، پایتخت امپراتوری را از «رم» به «بیزانتیوم» در محل استانبول فعلی منتقل کرد که به افتخار او «کنستانتینوپولیس» (شهر کنستانتین) خوانده شد و بعداً در عربی به قسطنطنیه ترجمه گردید. پس از فتح این شهر توسط مسلمانان، نام آن ابتدا به «اسلامبول» (شهر اسلام) و سپس تحت تأثیر نام قبلی به «استانبول» تغییر یافت. پس از مرگ کنستانتین یکم، امپراتوری روم در سال 395 میلادی به دو بخش شرقی و غربی تقسیم شد و جایگاه محوری قسطنطنیه به عنوان پایتخت روم شرقی همچنان تثبیت گردید.

در سال 1054 میلادی و 659 سال پس از تقسیم ژئوپلیتیکی امپراتوری روم به دو بخش شرقی و غربی، «جدایی بزرگ» مذهبی نیز بین کلیسای شرق (ارتدکس) و کلیسای غرب (کاتولیک) رخ داد. پس از این شکاف، پاپ در واتیکان دیگر مرجع کلیسای شرق نبود و پاتریارک قسطنطنیه تبدیل به رهبر اصلی و نماد وحدت کلیساهای ارتدکس شرقی شد.

هنوز هم مقر پاتریارک ارتدکس قسطنطنیه در محله «فِنِر» استانبول قرار دارد. هرچند پس از سقوط قسطنطنیه به دست عثمانی‌ها در سال 1453، قدرت سیاسی پاتریارک بسیار کاهش یافت؛ اما همچنان پاتریارک قسطنطنیه در دنیای ارتدکس عنوان «اول در میان برابرها» را به خود اختصاص داده است. به عبارت دیگر از نظر افتخاری، بالاتر از دیگر پاتریارک‌هاست؛ اما برخلاف پاپ، قدرت اجرایی بر دیگر پاتریارک‌ها ندارد.

در حال حاضر، کلیساهای ارتدکس به صورت غیرمتمرکز اداره می‌شوند و هر کلیسای ملی یا منطقه‌ای معمولاً مقر و رهبری مستقلی دارد. به عبارت دیگر، برخلاف کلیسای کاتولیک که پاپ و واتیکان در آن مرکزیت دارد، کلیسای ارتدکس چنین مرکزیت واحدی ندارد؛ اما برخی کلیساهای ارتدکس از جمله قسطنطنیه دارای اعتبار تاریخی یا معنوی بالاتری هستند. البته علاوه بر پاتریارک‌نشین جهانی قسطنطنیه، کلیسای ارتدکس روسیه مستقر در مسکو نیز به عنوان بزرگ‌ترین کلیسای ارتدکس از نظر تعداد پیروان از اهمیت بالایی برخوردار است.

این کلیسا در سال ۲۰۱۸ در واکنش به تأسیس کلیسای ارتدکس اوکراین و صدور فرمان خودمختاری این کلیسا توسط پاتریارک‌نشین جهانی قسطنطنیه که طی مراسمی در استانبول اعلام گردید، ارتباط خود را با قسطنطنیه به حالت تعلیق درآورد؛ این اقدام نهایتاً توسط واکنش متقابل پاتریارک‌نشین جهانی در سال ۲۰۱۹ نهایی شد. البته پیشینه اختلافات داخلی درون کلیسای ارتدکس به فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سابق در سال 1991 و برگزیده نشدن اسقف اعظم اوکراین به عنوان رهبر کلیسای ارتدکس روسیه بازمی‌گردد.

بازگشایی مدرسه علوم دینی قسطنطنیه به درخواست ترامپ

بازگشایی مدرسه علوم دینی «هِیبِلی آدا» یکی از موضوعات مورد بحث میان ترامپ و اردوغان، رؤسای جمهور آمریکا و ترکیه در جریان دیدار دو رهبر در کاخ سفید در روز 25 سپتامبر بود. این مدرسه علوم دینی در جزیره‌ای به همین نام در نزدیکی استانبول واقع شده است. جزیره هیبلی آدا نیز مانند دیگر جزایر استانبول از سابقه‌ای باستانی برخوردار است؛ به طوری که تنها کلیسای باقیمانده از دوران بیزانس که قبل از فتح قسطنطنیه و توسط رومی‌ها ساخته شده، در آن قرار دارد. مدرسه علوم دینی هیبلی آدا که در سال ۱۸۴۴ تأسیس شده است، نقش محوری در کلیسای ارتدکس شرقی ایفا می‌کند و مدرسه اصلی این پاتریارک‌نشین در زمینه علوم دینی به شمار می‌رود. این مدرسه، مرکز آموزشی نسل‌های مختلفی از روحانیان ارتدکس از جمله پاتریارک فعلی قسطنطنیه، «بارتلمه یکم» بوده است.

اما مدرسه علوم دینی هیبلی آدا در سال ۱۹۷۱ بسته شد؛ پس از آنکه دیوان قانون اساسی ترکیه حکم داد که مؤسسات آموزش عالی خصوصی باید به دانشگاه‌های دولتی وابسته باشند؛ شرطی که از سوی پاتریارک‌نشین قسطنطنیه رد شد. اگرچه از سال ۱۹۷۱ تاکنون 54 سال است که ساختمان این مدرسه میزبان نمایشگاه‌ها و کنفرانس‌هایی بوده، اما همچنان برای فعالیت‌های آموزشی بسته مانده است. این مدرسه آموزش‌هایی در سطوح عالی در حوزه‌های الهیات، فلسفه و هنر ارائه می‌داد و نسلی از روحانیان تحصیل‌کرده را پرورش داد که رهبری جامعه جهانی ارتدکس از لحاظ معنوی و فکری را عهده‌دار شدند؛ به طوری که مدرسه علوم دینی هیبلی آدا به سرعت به عنوان برترین مرکز آموزش علوم دینی ارتدکس مشهور شد و دانشجویانی را از غرب آسیا، یونان، بالکان و شرق اروپا جذب کرد.

ترامپ با طرح موضوع بازگشایی این مدرسه علوم دینی، اشاره کرد که اسقف اعظم قسطنطنیه در دیدار هفته قبل‌تر خود با او، این موضوع را پیش کشیده است. اردوغان نیز به ترامپ وعده داد که آماده است هر کاری درباره مدرسه هیبلی آدا که برعهده دولت ترکیه است را انجام دهد. رئیس‌جمهور ترکیه گفت به زودی و پس از بازگشت به کشورش با اسقف اعظم قسطنطنیه دیدار خواهد کرد تا درباره احتمال بازگشایی این مدرسه گفتگو کنند. با توجه به اینکه پاتریارک بارتلمه یکم قسطنطنیه پس از گفتگوی خود با ترامپ ابراز خوش‌بینی کرده بود که در صورت انجام بازسازی‌های گسترده، ممکن است این مدرسه علوم دینی بتواند تا سال آینده دوباره پذیرای دانشجویان جدید باشد؛ اظهارات اردوغان، امیدهای فزاینده در این کلیسا را بیش از پیش تقویت کرد.

تکمیل نفوذ ترکیه در کراسلند با اضافه شدن کشورهای مسیحی

به باور برخی تحلیلگران، روسیه به ویژه پس از روی کار آمدن پوتین از کلیسای ارتدکس به عنوان ابزار نفوذ ایدئولوژیک و فرهنگی در مناطق مختلفی از خارج نزدیک خود از جمله بلاروس، اوکراین، گرجستان، ارمنستان و در میان اقلیت‌های مسیحی کشورهای مسلمان همسایه استفاده کرده است. اما در صورت بازگشایی مدرسه علوم دینی هیبلی آدا، پاتریارک‌نشین قسطنطنیه توانایی آموزش و پرورش رهبران مذهبی مستقل از نفوذ کلیسای ارتدکس روسیه را بازیابی خواهد کرد. بدین ترتیب، ترکیه به عنوان عضو ناتو نقش مرکزیت مذهبی جهان ارتدکس به عنوان شاخه شرقی مسیحیت را ممکن است مجدداً علاوه بر جنبه افتخاری از نظر قدرت اجرایی نیز به دست آورد. در همین راستا احتمالاً مسیحیت ارتدکس از چتر روسیه فاصله گرفته و کلیسای قسطنطنیه که مورد حمایت غرب است، روزبه‌روز تقویت خواهد شد.

اگر ترکیه به عنوان کشوری با ساختار چندفرهنگی، سکولار و میراث‌دار امپراتوری روم شرقی، دوباره نقش اجرایی پاتریارک‌نشین قسطنطنیه را فعال و تقویت نماید، روسیه با تهدید ایدئولوژیک جدی مواجه خواهد شد و شاهد واگذاری معنوی مرکزیت کلیسای ارتدکس از «رم سوم» (مسکو) به «رم دوم» (قسطنطنیه / استانبول) خواهیم بود. ترامپ و بسیاری از استراتژیست‌های غربی با نگاه بلندمدت ژئوپلیتیکی به خوبی می‌دانند که کنترل معنوی کلیسای ارتدکس می‌تواند به منزله تضعیف نفوذ ایدئولوژیک روسیه در جهان ارتدکس، تقویت ترکیه به عنوان یک مقر مذهبی پذیرفته شده توسط غرب و نهایتاً ایجاد ائتلاف جدیدی از کشورهای مسلمان و مسیحی در اوراسیا از بلاروس و اوکراین گرفته تا قفقاز و آسیای مرکزی تحت نفوذ آشکار ترکیه و مدیریت پنهانی آمریکا باشد.

اگر کراسلند به عنوان منطقه و شکافی که هارتلند و ریملند را از هم جدا می‌کند و جلوی یکپارچگی ابرقدرت‌های اوراسیایی و نیل آن‌ها به قدرت برتر و حکمرانی جهانی را می‌گیرد در نظر گرفته شود؛ ترکیه به عنوان شرقی‌ترین عضو ناتو، همزمان سابقه رهبری دو امپراتوری بزرگ مسیحی و مسلمان یعنی روم شرقی و عثمانی را دارد و استانبول شامل «مسجد ایاصوفیه» (پیشتر: کلیسای جامع ارتدکس) نیز همچنان از جایگاه مهم معنوی در هردو جهان اسلام و مسیحیت برخوردارند. بنابراین اگر ترکیه تبدیل به حافظ مشروعیت معنوی جهان ارتدکس شود، غرب می‌تواند بدون صرف هزینه‌های مستقیم و از طریق رم دوم (استانبول) برای مقابله با نفوذ رم سوم (مسکو) بهره‌برداری نماید.

بازگشایی مدرسه هیبلی آدا اگرچه در ظاهر یک مسئله مذهبی و توافق ساده به نظر می‌رسد؛ اما در واقع بخشی از یک جورچین ژئوپلیتیک مذهبی در سطح جهانی است که براساس آن ترامپ احتمالاً می‌خواهد قلب جهان ارتدکس را از دست روسیه خارج و جایگاه ترکیه را به عنوان یک مقر مذهبی قابل اعتماد در تقاطع فرهنگی و ژئوپلیتیکی اروپا و آسیا تقویت نماید. بدین ترتیب، ترکیه احتمالاً با تأکید بر هویت چندفرهنگی خود خواهد توانست نفوذش را همزمان در کشورهای مسلمان و مسیحی کراسلند گسترش دهد؛ و در عین حال، تصویر ترکیه به عنوان کشور مدافع آزادی و همزیستی مسالمت‌آمیز ادیان تقویت خواهد شد تا نمادی برای پیشرفت غربی‌مآبانه دیگر کشورهای اسلامی از جمله بسیاری از کشورهای نوپای واقع در کراسلند باشد.

*بازنشر مطالب شبکه‌های اجتماعی به منزله تأیید محتوای آن نیست و صرفا جهت آگاهی مخاطبان از فضای این شبکه‌ها منتشر می‌شود.