پس از بیش از چهار سال تلاش دیپلماتیک فرساینده در متقاعد کردن رژیم طالبان در کابل به اقدام علیه این گروه‌ها، رویکرد تنبیهی جدید پاکستان نشان از آمادگی برای استفاده از زور برای حفاظت از منافع خود دارد.

به گزارش سرویس جهان مشرق، درگیری مسلحانه میان حکومت طالبان در افغانستان و پاکستان، که تا حد درگیری‌های مرزی و حملات هوایی نسبتا سنگین نیز پیش رفته است، ریشه در ترکیبی پیچیده از مسائل امنیتی فوری و تنش‌های عمیق تاریخی، قومی و ژئوپلیتیک دارد. در هسته این اختلاف، اتهامات پاکستان مبنی بر ارائه پناهگاه امن توسط طالبان به گروه شورشی تحریک طالبان پاکستان (TTP) قرار دارد، اتهامی که کابل به شدت آن را رد می‌کند.

پاکستان طالبان را متهم می‌کند که به TTP پناه داده و از آن حمایت می‌کند. این گروه حملات خود بر خاک پاکستان را از خاک افغانستان برنامه‌ریزی و اجرا می‌کند. انکار این موضوع توسط طالبان به حملات هوایی فرامرزی پاکستان و تلافی طالبان منجر شده است.

نکته تاریخی بسیار مهم این‌جاست که سازمان اطلاعات نظامی پاکستان یا ISI از نظر تاریخی در به قدرت رسیدن طالبان در دهه ۱۹۹۰ و همچنین در طول جنگ ۲۰ ساله پس از ۲۰۰۱ نقش داشت. اما پس از تسلط مجدد طالبان در سال ۲۰۲۱، امتناع طالبان از عمل کردن علیه TTP از نگاه اسلام‌آباد، یک "خیانت" تلقی می‌شود و رابطه قبلی "حامی-پیرو" را از بین برده است.

اما مناقشه امروز یک عنصر جغرافیایی هم دارد و آن این است که، مرز خط دیورند که در سال ۱۸۹۳ ترسیم شد، از نظر افغان‌ها هرگز به رسمیت شناخته نشده و هنوز یک نقطه تاریخی تنش‌زا است. حدود ۴۰ میلیون پشتون در دو سوی این مرز زندگی می‌کنند. پایگاه قومی طالبان این مرز را مصنوعی می‌داند و این نگرش به تشدید تنش‌ها دامن می‌زند.

از چشم‌انداز ژئوپلیتیک منطقه‌ای، نزدیکی طالبان به هند (مانند سفر وزیر خارجه طالبان به دهلی نو) پاکستان را نگران کرده است. اسلام‌آباد روابط منطقه‌ای را عمدتاً از طریق لنز رقابت با رقیب دیرینه خود، هند، می‌بیند و این موضوع بر بی‌اعتمادی می‌افزاید.

چشم‌انداز درگیری

تحلیل‌گران چندین عامل بحرانی را که آینده این درگیری را شکل خواهد داد، برمی‌شمرند:

فشارهای داخلی بر طالبان: طالبان در حال حاضر در یک موقعیت سخت ایجاد موازنه قرار دارد. از یک سو تحت فشار پاکستان برای سرکوب TTP است، اما از سوی دیگر، هرگونه اقدام قوی علیه TTP خطر ایجاد شکاف داخلی یا حتا تغییر موضع برخی از جنگجویان خود طالبان را در پی دارد، زیرا بسیاری از آنان با همتایان پاکستانی خود همدردی می‌کنند.

معمای امنیتی پاکستان: تحلیلگران هشدار می‌دهند که درگیری‌های کنونی می‌تواند منجر به افزایش حملات تلافی‌جویانه TTP در داخل پاکستان شود. پاکستان برای مقابله با این تهدید فزاینده، ممکن است احساس کند که مجبور به اجرای عملیات ضدتروریستی گسترده‌تر است که این امر مستلزم قابلیت‌های اطلاعاتی بهتر است.

ریسک اشتباه محاسباتی: وضعیت به دلیل بی‌اعتمادی عمیق ریشه‌دار و فقدان مکانیزم‌های مؤثر مدیریت بحران، بسیار بی‌ثبات است. این شرایط، خطر بالا رفتن درگیری‌های مرزی پراکنده به یک رویارویی نظامی بزرگ‌تر و مستقیم‌تر را افزایش می‌دهد.

پیامدهای گسترده منطقه‌ای: این درگیری، نگرانی قدرت‌های همسایه و بین‌المللی را برانگیخته است. کشورهایی مانند ایران و قطر خواستار خویشتنداری و گفت‌وگو شده‌اند و تأکید کرده‌اند که ثبات بین افغانستان و پاکستان برای امنیت کل منطقه حیاتی است.

بر این مبنا، تقابل بین طالبان و پاکستان یک درگیری مرزی ساده نیست، بلکه یک کشمکش پیچیده با ریشه در مشاجرات تاریخی، وابستگی‌های قومی و یک نظم منطقه‌ایِ به سرعت در حال تغییر است. در این میان، مسئله TTP به عنوان کاتالیزوری فوری عمل می‌کند، اما این درگیری با تناقض اساسی بین اهداف امنیت ملی پاکستان و وابستگی‌های ایدئولوژیک و قومی طالبان تداوم می‌یابد.

اگرچه به نظر نمی‌رسد هیچ یک از طرفین خواهان یک جنگ تمام‌عیار باشند، اما ترکیب بی‌اعتمادی عمیق، فشارهای داخلی و مانورهای ژئوپلیتیکی، وضعیت را بسیار بی‌ثبات کرده است. ماه‌های آینده آزمون بحرانی خواهد بود برای این که مشخص شود آیا هر دو دولت می‌توانند "خویشتنداری استراتژیک" را بر "بالا رفتن از نردبان تنش نظامی" اولویت دهند یا خیر.

در درگیری‌های سنگین مرزی که در ۱۲ اکتبر ۲۰۲۵ آغاز شد، ارتش پاکستان اعلام کرد که ۲۳ سرباز خود را از دست داده و در مقابل بیش از ۲۰۰ شبه‌نظامی طالبان را کشته است. طالبان نیز اذعان کردند که ۹ جنگجوی آن‌ها کشته شده‌اند.

برتری‌ها و نقاط قوت پاکستان در مناقشه

برتری نظامی کامل: ارتش پاکستان یک نهاد منظم، مجهز به توپخانه، تانک و هواپیماهای جنگنده در برابر شبه‌نظامیان طالبان است. از نظر تسلیحات و سازماندهی، برتری مطلق دارد.

کنترل نسبی بر گذرگاه‌های مرزی: پاکستان می‌تواند با بستن مرزهای مهم مانند "تورخم" و "چمن"، اهرم فشاری بر اقتصاد و مردم افغانستان اعمال کند.

اطلاعات و تجربه: سازمان ISI پاکستان سال‌ها با بازیگران افغانستانی سروکار داشته و شبکه اطلاعاتی عمیقی در آن کشور دارد.

ضعف‌ها و چالش‌های پاکستان در این تقابل

مزیت اطلاعاتی و جغرافیایی طالبان: طالبان با جغرافیای کوهستانی و قبیله‌ای مناطق مرزی آشنا هستند. آنان در بین مردم محلی نفوذ دارند و می‌توانند به راحتی در منطقه حرکت و پنهان شوند. این موضوع، برتری تسلیحاتی پاکستان را خنثی می‌کند.

ویدئوهایی از به غنیمت گرفته‌شدن تانک‌های پاکستانی توسط طالبان

ریسک درگیری داخلی: هرگونه عملیات گسترده علیه طالبان، می‌تواند باعث گسترش ناامنی به داخل خاک پاکستان، به ویژه در مناطق قبیله‌ای شود و باعث تلفات غیرنظامی و بی‌ثباتی بیشتر گردد.

دوگانگی استراتژیک: بزرگترین نقطه ضعف پاکستان، سابقه دوگانه آن است. از یک سو با "طالبان افغانستان" به عنوان یک دولت درگیر است و از سوی دیگر از "تحریک طالبان پاکستان (TTP)" به عنوان یک تهدید داخلی/فرامرزی یاد می‌کند. این دوگانگی، هرگونه راه‌حل پایدار را پیچیده می‌کند.

بازنگری راهبرد در اسلام‌آباد در قبال طالبان

نکته قابل توجه، عدم وجود هرگونه انتقاد بین‌المللی علیه اقدام نظامی تنبیهی پاکستان علیه پناهگاه‌های شبه‌نظامیان در داخل افغانستان است. در اقدامی جسورانه برای مقابله با تروریسم مرزی، پاکستان در طول هفته گذشته دست به حملات هدفمند نظامی در داخل افغانستان زد. این رویداد نشان‌دهنده تشدید قابل توجهی در موضع پاکستان نسبت به تهدیدات شبه‌نظامیان تحریک طالبان پاکستان از داخل افغانستان بود.

علت مستقیم و فوریِ بهره‌گیری پاکستان از حملات هوایی در افغانستان، کشته شدن ۱۱ پرسنل نظامی پاکستان از جمله یک سرهنگ و یک سرگرد در منطقه اورکزای خیبر پختونخوا در یک حمله شبه‌نظامیان تحریک بود.

بر اساس برخی گزارش‌ها، پاکستان به این حمله با حملات هوایی هدفمند در چندین شهر افغانستان از جمله کابل، پکتیکا و کنر پاسخ داد که در آن پایگاه‌ها و رهبری تحریک طالبان پاکستان مورد اصابت قرار گرفت. از جمله تلفات گزارش‌شده، فرماندهان کلیدی تحریک طالبان پاکستان از جمله رهبر این گروه نور ولی محسود بودند.

پاکستان تاکنون به طور رسمی حملات هوایی گزارش‌شده را تأیید یا رد نکرده است، لیکن فیلم‌های باکیفیتی از هدف قرار گرفتن مواضع، تجهیزات و تاسیسات طالبان در فضای شبکه‌های اجتماعی منتشر شده است.

پس از بیش از چهار سال تلاش دیپلماتیک خسته‌کننده برای متقاعد کردن رژیم طالبان در کابل به اقدام علیه این گروه‌ها، رویکرد تنبیهی جدید پاکستان نشان از آمادگی برای استفاده از زور برای حفاظت از امنیت ملی خود دارد.

پس از هدف‌گیری اهداف گروه تحریک توسط پاکستان، طالبان افغان با حمله به نیروهای پاکستانی در امتداد مراق دست به تلافی زدند. این رویداد با استقرار تسلیحات سنگین از سوی دو طرف در درگیری‌ها، تنش‌ها را بیشتر تشدید کرد.

بر اساس گزارش بخش رسانه‌ای نظامی پاکستان، "روابط عمومی بین سرویس‌ها" (ISPR)، که در واقع نهاد سخنگویی نیروهای مسلح پاکستان است، حدود ۲۰۰ جنگجوی طالبان افغان و شبه‌نظامی وابسته کشته شدند، در حالی که پاکستان در جریان درگیری‌های مرزی متحمل ۲۳ نفر تلفات نظامی متحمل شد. گزارش شده که پاکستان برای اولین بار از مجموعه‌ای از سامانه‌های تسلیحاتی پیشرفته برای خنثی کردن تهدیدات شبه‌نظامیان و همچنین مواضع و مراکز فرماندهی طالبان افغان استفاده کرد.

دکترین جدید

به طور قابل بحث، عملیات‌های نظامی پاکستان و تسلیحات مورد استفاده در رویارویی هفته گذشته، نشان‌دهنده یک دکترین جدید است که حاکی از آن است که هرگونه حمله توسط گروه‌های تروریستی شبه‌نظامی مستقر در افغانستان، موجب تلافی قاطع مرزی خواهد شد و به طور بالقوه رهبران بلندپایه این گروه‌ها را هدف قرار خواهد داد. این سیاست در اصل طالبان افغان را در موضعی خطرناک قرار می‌دهد، چرا که این گروه اکنون باید بین حفاظت از رهبری تحریک طالبان پاکستان و شبه‌نظامیان وابسته، و مدیریت تبعات اقدامات نظامی پاکستان تعادل برقرار کند.

تخریب یک پایگاه طالبان در قندهار توسط نیروی هوایی پاکستان

علاوه بر این، رژیم طالبان اکنون با فشار فزاینده داخلی در افغانستان نیز روبرو است. این احتمال وجود دارد که حملات پاکستان و اقدامات تنبیهی مورد انتظار، سیستم حکومتی از پیش شکننده این گروه را بی‌ثبات‌تر کند.

«رژیم» طالبان

اقدام بی‌سابقه اسلام‌آباد نشان‌دهنده عزم فزاینده آن برای خنثی کردن تهدیدات سرچشمه‌گرفته از آن سوی مرز، صرف نظر از هزینه دیپلماتیک آن است.

سختی محسوسی در موضع دیپلماتیک پاکستان نسبت به طالبان افغان مشاهده می‌شود، که تا حد زیر سؤال بردن مشروعیت این گروه برای حکومت بر کشور پیش رفته است. پیش از این، اسلام‌آباد به طالبان به عنوان دولت موقت اشاره می‌کرد، اما اکنون، در ادبیات رسمی و رسانه‌ای پاکستان از آن‌ها به عنوان "رژیم" یاد می‌کند. پاکستان همچنین خواستار تشکیل دولتی فراگیرتر شده که نماینده تمامی مردم افغانستان باشد.

وزارت امور خارجه پاکستان در بیانیه‌ای شدیداللحن این هفته گفت: "ما همچنین امیدواریم که روزی مردم افغانستان رها شده و توسط یک دولت واقعاً نماینده حکومت شوند."

این تغییر بیان، نشان از تعلیق نزدیک به قطعِ روابط بین دو کشور دارد. مقامات پاکستانی بار دیگر تأکید کرده‌اند که هیچ گفت‌وگوی بیشتری نه با تحریک طالبان پاکستان و نه مقامات طالبان افغانستان در مورد مذاکره یا مصالحه با شبه‌نظامیان تروریست وجود نخواهد داشت.

تاوان نزدیکی کابل به دهلی

این تغییر لحن به احتمال زیاد با سفر امیرخان متقی، وزیر خارجه طالبان، به هند در زمانی که نیروهای پاکستانی تحت حمله شبه‌نظامیان مستقر در افغانستان بودند، تشدید شد.

روابط عمومی بین‌ سرویس‌ها با ابراز نگرانی خاطرنشان کرد که "این تحریک جدی، در طول سفر وزیر خارجه طالبان به هند رخ داد"، و افزود که پاکستان تا زمانی که اقدام قابل تأییدی علیه شبه‌نظامیان تروریست انجام نشود، به "خنثی کردن مستمر اهداف تروریستی" ادامه خواهد داد. به ظاهر، رویکرد جدید پاکستان به وضوح تصریح می‌کند که وضعیت موجود مبنی بر پذیرش تلفات نظامی بدون تحمیل هزینه‌های سنگین در آن سوی مرز دیگر قابل قبول نیست و این کشور به هر حمله تروریستی به منافع خود، با اقدام در داخل افغانستان پاسخ خواهد داد.

پیام داخلیِ قاطعیت

همچنین ذکر این نکته حائز اهمیت است که تصمیم پاکستان برای انتقال جنگ به افغانستان، حاوی پیامی قوی برای داخل نیز هست. به طور خاص هدف این تصمیم، دولت استانی تحت‌رهبری تحریک انصاف در خیبر پختونخوا است. مدتی است که تحریک انصاف با طرفداری از گفت‌وگو با طالبان و گروه‌های شبه‌نظامی، عملیات‌های نظامی نیروهای امنیتی و نظامی پاکستان را تضعیف می‌کند.

با این حال، به نظر می‌رسد دولت فدرال و ذینفعان نهادی محکماً این رویکرد دولت استانی را رد کرده‌اند. آن‌ها با حملات در افغانستان نشان داده‌اند که هیچ مانعی، داخلی یا خارجی، در راه سرکوب تروریسم سرچشمه‌گرفته از افغانستان ایستادگی نخواهد کرد.

به طور قابل بحث، این یک هشدار مستقیم به دولت تحریک انصاف در خیبر پختونخوا است که موضع‌گیری سیاسی آن در مورد مسائل امنیت ملی تحمل نخواهد شد. اولویت دولت، ظاهراً روشن است که امنیت ملی بر سیاست‌های محلی ارجحیت خواهد داشت و عملیات مرزی به داخل افغانستان در صورت نیاز ادامه خواهد یافت.

آثار راهبرد امنیتی اسلام‌آباد بر موقعیت طالبان

علاوه بر این، استراتژی جدید پاکستان به وضوح چالش قابل توجهی برای رژیم طالبان افغان ایجاد می‌کند که به طور داخلی دچار انشقاق است و رهبران آن همین حالا هم برای کسب مشروعیت بین‌المللی در تقلا هستند. تا این لحظه، تقریبا هیچ انتقاد بین‌المللی از اقدام نظامی تنبیهی پاکستان علیه پناهگاه‌های شبه‌نظامیان در داخل افغانستان وجود نداشته است. این امر اشعار بر این واقعیت دارد که مواضع کلی بین‌المللی هم با شیوه‌ی مماشات دولت طالبان با عناصر تروریستی و شبه‌نظامی همسو و موافق نیست.

ماه گذشته، پاکستان، روسیه، چین و ایران به طور جمعی از طالبان افغان خواستند تا برای از هم پاشیدن گروه‌های شبه‌نظامی تروریستی فعال در خاک خود "اقدامات مؤثر، ملموس و قابل تأیید" انجام دهند.

این گروه اکنون باید با ناخشنودی احتمالی داخلی ناشی از حملات پاکستان و اقدامات مشابه آینده مقابله کند، در حالی که به تعهدات خود به جامعه جهانی برای اقدام علیه گروه‌های تروریستی مانند تحریک طالبان پاکستان نیز عمل می‌کند. در نهایت، طالبان افغان باید بین حمایت از گروه‌های تروریستی مانند تحریک طالبان پاکستان و روبرو شدن با انزوا، یا عمل و اقدام جدی و ملموس برای قطع روابط با افراطیون تصمیم‌گیری کنند، که می‌تواند راه را برای کسب مشروعیت بین‌المللی هموار کند.

اینکه آیا رویکرد پاکستان، عناصر تندرو و طرفدار تحریک طالبان پاکستان در درون رهبری طالبان را تضعیف خواهد کرد یا خیر، نامشخص است. با این حال، آشکار است که پاکستان اکنون مایل است هزینه‌های قابل توجهی به افغانستان تحمیل کند تا پویایی رابطه را تغییر دهد.

این تغییر در رویکرد پاکستان یک عقب‌نشینی برای طالبان افغان است. این گروه ریسک فاصله‌گیری از همسایه‌ای را دارد که به طور تاریخی از آن حمایت اقتصادی، دیپلماتیک و سیاسی کرده است.

با وجود روابط تنش‌آلود و چشم‌انداز اقدامات تنبیهی بیشتر در افق، طالبان به وضوح با راه دشواری روبرو هستند. عزم احیاءشده پاکستان برای حفاظت از امنیت خود از طریق اقدام قاطع، نشان از فصل جدیدی در مبارزه آن با تروریسم دارد، فصلی که می‌تواند در تغییر چشم‌انداز ژئوپلیتیک منطقه نیز موثر باشد.

توافق پاکستان و طالبان بر آتش‌بس ۴۸ ساعته

در آخرین تحول در این زمینه، عصر روز چهارشنبه، پاکستان و طالبان افغانستان پس از ۴ روز درگیری شدید در نوار مشترک مرزی توافق به آتش‌بس کردند.

روابط عمومی دفتر سخنگوی وزارت امور خارجه پاکستان اعلام کرد: بنا بر درخواست رژیم طالبان، از ساعت ۱۸ امروز چهارشنبه آتش‌بس ۴۸ ساعته بین پاکستان و افغانستان برقرار شد.

در بیانیه مرکز دیپلماسی دولت اسلام‌آباد آمده است: طی این مدت دو کشور تلاش خواهند کرد که بحران پیچیده فعلی را با دیپلماسی و تلاش‌های صادقانه حل و فصل کنند.