تکاپوهای روسیه برای حضور بیشتر در قاره آفریقا که پیش‌تر با برگزاری اجلاس‌های بلندپایه با مشارکت مقام‌های این قاره و مسکو عیان شده بود، در ماه‌های اخیر بروز دوباره یافت.

به گزارش مشرق، از سال ۲۰۱۹ و برگزاری نخستین اجلاس سران روسیه و آفریقا تاکنون، روسیه کمیسیون‌های بین دولتی دوجانبه برای همکاری های تجاری، اقتصادی، علمی و فناوری با بسیاری از کشورهای این قاره راه اندازی کرده است و قرار است شبکه سفارت ها و نمایندگی های تجاری روسیه در آفریقا توسعه یابند.

دلایل گرایش روسیه به توسعه مناسبات با آفریقا

یکی از دلایل گرایش روسیه به توسعه مناسبات با آفریقا پیش‌تر از زبان آندری بیستریتسکی رئیس شورای بنیاد بین المللی مباحثه ای والدای چنین عنوان شده است:‌ آفریقا می تواند مهد نظم نوین جهانی شود، و این مهم است: نظمی معقول.

آندری ماسلوف و وسوالود اسویریدوف از تحلیلگران روس نیز در یادداشتی نوشتند: روسیه تا این اواخر، کشورهای آفریقایی را در درجه اول به عنوان یک شریک سیاسی جمعی، یک دوست مسلح در ساختن جهان چند قطبی و در مبارزه با استعمار نو می دید. در حالی که آفریقا در وهله اول به روسیه به عنوان یک شریک تجاری امیدوارکننده ضامن امنیت غذایی و انرژی نگاه می‌کند. در همین حال، قاره سیاه انتظار دارد که روسیه به یک سرمایه گذار (به منظور گسترش بازارها)، اهداکننده فناوری ها (به منظور به دست آوردن توانمندی در آنها) و به طور کلی، یک شریک بلندمدت و قابل اعتماد در مسیر توسعه باشد.

الکسی ماسلوف مدیر انستیتو کشورهای آسیا و آفریقا دانشگاه دولتی مسکو نیز معتقد است: سبقت گرفتن از چین در سرمایه گذاری در آفریقا عملا غیر ممکن است چرا که چین خیلی زودتر از روسیه با پیشنهادهای خود به آفریقا آمد. به عبارت دقیق تر، این روسیه بود که موقعیت هایی را که در زمان شوروی بود از دست داد و برعکس، چین آنها را به دست آورد.

در این یادداشت آمده است: در مبادلات تجاری با قاره آفریقا، چین بیش از ۱۵ برابر از روسیه برتری دارد.

نگاه استعمارگران سابق به روابط روسیه و آفریقا

تقویت حضور روسیه در آفریقا چندان به مذاق استعمارگران سابق قاره سیاه خوش نیامد،‌ تآ آنجا که به موضوع پرسشی از ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهوری روسیه نیز تبدیل شد.

در بخشی از مصاحبه تلویزیونی که اسفند ۱۴۰۲ انجام شد، مجری با اشاره به مواضع اخیر مکرون رئیس‌جمهوری فرانسه درباره اعزام نیروهای ناتو به اوکراین، از پوتین پرسید: آیا مکرون تصمیم گرفته است که از روسیه انتقام بگیرد، به این دلیل که ما در آفریقا،‌ پا روی دُم او گذاشته‌ایم؟

رئیس‌جمهوری روسیه در پاسخ به این پرسش گفت: بله، من فکر می کنم نوعی نارضایتی وجود دارد؛ زمانی که ما با او تماس مستقیم داشتیم، کاملاً آشکارا در مورد این موضوع صحبت کردیم.

پوتین در این باره افزود: ما به آفریقا نرفتیم و فرانسه را از آنجا بیرون نکردیم؛ مشکل فرق می کند. گروه معروف واگنر ابتدا تعدادی پروژه اقتصادی را در سوریه انجام داد و سپس به کشورهای آفریقایی نقل مکان کرد.

به گفته وی، وزارت دفاع روسیه از این فعالیت‌ها پشتیبانی می کند، اما فقط بر این اساس که این یک گروه روسی است، نه بیشتر.

رئیس جمهوری روسیه گفت: بنابراین، ما کسی را بیرون نکردیم؛ فقط رهبران برخی کشورهای آفریقایی با فعالان اقتصادی روسیه توافق داشتند، می خواستند با آنها کار کنند، اما به هیچ وجه نمی خواستند با فرانسوی ها کار کنند. این حتی ابتکار ما نبود، این ابتکار از طرف دوستان آفریقایی ما بود

اهداف بخش جدید آفریقا در وزارت امور خارجه روسیه چیست؟

مدتی بعد، مقامات روس از برنامه خود برای ایجاد بخش جدید آفریقا در وزارت امور خارجه این کشور سخن گفتند تا در نهایت اینکه در فوریه ۲۰۲۵ ( بهمن-اسفند ۱۴۰۳)، این بخش عملاً شکل گرفت.

پیش از آن، یک بخش خاورمیانه و شمال آفریقا در وزارت امور خارجه روسیه فعال بود و بدین ترتیب بخش مشارکت با آفریقا نیز به ساختار دستگاه دیپلماسی این کشور افزوده شد.

تاتیانا دوگالنکو مدیر اداره مشارکت با آفریقا در وزارت امور خارجه روسیه در گفت و گویی با شبکه تلویزیونی بریکس به تشریح مأموریت‌های این بخش جدید در دیپلماسی مسکو پرداخته است.

این دیپلمات روس که به زبان‌های انگلیسی، فرانسوی و ایتالیایی نیز صحبت می‌کند، در این باره گفت: بخش مشارکت با آفریقا در ابتدای سال ۲۰۲۵ میلادی ایجاد شد و ایجاد آن نشان دهنده اهمیتی است که رهبری فدراسیون روسیه در سیاست خارجی خود به آفریقا می‌دهد.

وی اظهار داشت: این بخش جدید در ساختار وزارت امور خارجه روسیه از خروجی کار دبیرخانه مجمع مشارکت روسیه و آفریقا شکل گرفت؛ نخستین اجلاس در این چارچوب در سال ۲۰۱۹ و دومین نشست آن در سال ۲۰۲۳ برگزار شد؛ سال ۲۰۲۴ نیز شاهد برگزاری نخستین کنفرانس در سطح وزیران بودیم.

مدیر اداره مشارکت با آفریقا در وزارت امور خارجه روسیه گفت:‌ برنامه اقدام مشترک ما در اجلاس سران روسیه – آفریقا در سن‌پترزبورگ در سال ۲۰۲۳ تصویب شد.

وی ادامه داد: این برنامه بسیار گسترده است و شامل پروژه‌های زیادی در زمینه‌های مختلف از جمله اقتصادی، سرمایه‌گذاری، تجاری، سیاسی، امنیتی و غیره می‌شود که باید تا سال ۲۰۲۶، یعنی قبل از اجلاس سوم سران روسیه – آفریقا، اجرا شوند.

وی ادامه داد: بنابراین، دبیرخانه مجمع مشارکت روسیه و آفریقا در ساختار جدیدی به نام اداره مشارکت با آفریقا ادغام شده است. علاوه بر این، با توجه به اینکه فرآیندهای قدرتمند ادغام در قاره آفریقا در حال شتاب گرفتن هستند، وظیفه دیگر ما توسعه روابط با ساختارهای ادغام منطقه‌ای و زیرمنطقه‌ای، در درجه اول با اتحادیه آفریقا و دیگر سازوکارها و ساختارهای این قاره است.

دوگالنکو در بخش دیگری از این گفت و گو با بیان اینکه تقریباً نیمی از جمعیت قاره آفریقا به برق دسترسی ندارند، گفت: این قاره، سرشار از فرصت‌هایی برای توسعه منابع انرژی تجدیدپذیر است اما این کار باید حفاظت از محیط زیست و مبارزه با تغییرات اقلیمی ترکیب شود؛ در این چارچوب، ما برای پروژه‌های مشترک در این زمینه، از جمله ساخت تأسیسات انرژی، آموزش پرسنل و اکتشافات زمین‌شناسی، آماده‌ایم.

تراز تجارت با آفریقا به نفع روسیه

مدیر اداره مشارکت با آفریقا در وزارت امور خارجه روسیه با بیان اینکه تجارت این کشور و کشورهای قاره آفریقا به سرعت در حال رشد است، گفت: پارسال حجم مبادلات تجاری میان طرفین ۱۳ درصد رشد داشت و به کمی بیش از ۲۷ میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار رسید اما هنوز با جایگاه شایسته خود فاصله دارد.

وی اظهار داشت:‌ بخش بسیار کمی از این رقم – بیش از سه درصد – حجم مبادلات تجاری روسیه و آفریقا مربوط به واردات ما از این کشورها است.

دوگالنکو تصریح کرد: ۷۰ درصد تجارت روسیه با شمال قاره آفریقا است و این در حالی است که کشورهای جنوب صحرای آفریقا نیز از ظرفیت گسترده‌ای برای توسعه تجارت برخوردار هستند.

وی با اشاره به علاقه‌ متقابل شرکت‌های روسی و آفریقایی به همکاری دوجانبه گفت: در حال حاضر، پروژه‌های زیادی در حال پیگیری هستند،‌ به عنوان مثال ایجاد منطقه صنعتی روسیه در مصر یکی از پروژه‌های برجسته خواهد بود؛ اسناد این طرح ماه مه ۲۰۲۵ (اردیبهشت – خرداد ۱۴۰۴) امضا شد و انتظار داریم که در آینده نزدیک عملیاتی شود.

آفریقا، بازار بزرگ مصرف

این دیپلمات روس در ادامه بر اهمیت قاره آفریقا تأکید کرد و گفت: این قاره هم‌اینک یک و نیم میلیارد نفر جمعیت دارد؛ این جمعیت بسیار جوان است و با سرعت زیادی در حال رشد است.

وی ادامه داد: طبق برآوردهای کارشناسان، اگر آفریقا در حال حاضر ۲۰ درصد از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهد، به زودی ۲۵ درصد و تا اواسط قرن می‌تواند تقریباً ۴۰ درصد جمعیت جهان را تشکیل دهد.

دوگالنکو چنین نتیجه گرفت که بنابراین آفریقا یک بازار بزرگ و رو به رشد مصرف است؛ این انفجار جمعیتی آفریقا در آینده در نهایت باید به رشد اقتصادی تبدیل شود، زیرا هر حرفه‌ای به نوعی در بازار کار مورد تقاضا خواهد بود که انگیزه قدرتمندی به توسعه اقتصاد قاره آفریقا خواهد داد.

وی ادامه داد: در میان ۲۰ اقتصاد با سریع‌ترین رشد در جهان، ۱۲ کشور آفریقایی هستند. علاوه بر این، آنها با نرخی تا ۹ درصد در سال رشد می‌کنند که رقم بالایی است. این اتفاق به صورت پویا در حال رخ دادن است و چشم‌اندازهای گسترده‌ای برای توسعه کسب و کار تقریباً در همه زمینه‌ها در حال باز شدن است.

نگاه آفریقا به انرژی هسته‌ای و فضا

وی اظهار داشت: این شامل ساخت زیرساخت‌ها، اکتشافات زمین‌شناسی، استخراج مواد معدنی و آموزش پرسنل برای این اقتصاد می‌شود، زیرا این قاره، البته، باید با زمانه همگام باشد. ما باید به فناوری‌های مدرن اطلاعات و ارتباطات و دیجیتالی شدن فکر کنیم.

این دیپلمات روس ادامه داد: به همین دلیل است که آفریقایی‌ها به انرژی هسته‌ای، صنعت فضایی و پرتاب ماهواره علاقه‌مند هستند. طیف علاقه‌مندی‌های آنها در این زمینه بسیار گسترده‌ است.

با توجه به توانمندی‌های روسیه در این عرصه‌ها، روس‌ها چشم‌انداز گسترده‌ای برای همکاری‌های آتی خود با آفریقا در ذهن دارند.