به باور کارشناسان یکی از مهمترین اشکالات و نواقص در روند صلح بین ترکیه و گروه منحله پ.ک.ک، این است که موضوعات سیاسی و امنیتی تا حدودی مورد توجه قرار گرفته، اما به سطوح کلان سازش و صلح اجتماعی توجه نشده است.

به گزارش مشرق، تازه‌ترین اخبار و گزارش‌ها درباره روند خلع سلاح کامل گروه منحله و تروریستی پ.ک.ک، حاکی از چالشی به نام ملاقات رسمی با عبدالله اوجالان است.

حزب دموکراسی و برابری خلق‌ها یا دمپارتی که به عنوان مهمترین نهاد اقماری پ.ک.ک در پارلمان ترکیه شناخته می‌شود، در کمیسیون 53 نفره مدیریت مذاکرات در پارلمان، خواستار آن شده که هیاتی از نمایندگان این کمیسیون مستقیماً به زندان جزیره ایمره آلی و به ملاقات اوجالان بروند تا همه ابعاد مبهم پرونده حل شود.

اما برخی از احزاب سیاسی ترکیه با چنین پیشنهادی مخالف هستند و می‌گویند: ملاقات رسمی نمایندگان پارلمان با یک زندانی سرکرده گروه تروریستی، دور از شان اجتماعی و سیاسی مردم ترکیه است. اما مهمت اوچوم مشاور عالی اردوغان با این نگرش مخالفت کرده و معتقد است که برقراری کامل صلح و امنیت در ترکیه، بهایش بسیار بالاتر از آن است که نمایندگان، از دیدار با اوجالان حذر کنند.

خبرنگاران دیروز درباره این موضوع جویای نظرات وزیر دادگستری ترکیه شدند. اما او اعلام کرد که در این حوزه مسئولیت و اختیاراتی ندارد و این فقط نعمان کورتولموش رئیس پارلمان ترکیه و رئیس کمیسیون صلح و برادری است که می‌تواند درباره این موضوع نظر بدهد.

گیر و گلوگاه اصلی کجاست؟

به باور بسیاری از مقامات سیاسی – امنیتی ترکیه، مهمترین مشکل و معضلی که باعث شده مذاکرات صلح و روند کامل خلع سلاح پ.ک.ک به کندی پیش برود، پرونده سوریه است.

دولت باغچلی رهبر حزب راست افراطی حرکت ملی گرا و شریک اردوغان در ائتلاف جمهور که اساساً پیشنهاد دهنده اصلی مذاکراه با اوجالان بوده و حتی آزادی او را محتمل دانسته، درباره مشکلات فعلی می‌گوید: «باید با اوجالان ملاقات شود و او پیغامی بفرستد که بر اساس آن، نیروهای قسد و ی.پ.گ نیز سلاح‌های خود را بر زمین بگذارند».

«قسد» یا نیروهای سوریه دموکراتیک و «ی.پ.گ» یا واحدهای مدافع خلق، مجموعه‌ای از شبه نظامیان کُرد و عرب تحت امر مظلوم عبدی و نهاد اقماری پ.ک.ک در شمال سوریه است.

باغچلی و اردوغان خواهان آن هستند که این نیروی یکصد هزار نفره نیز مانند اعضای پ.ک.ک سلاح‌های خود را زمین بگذارند و سپس در صورت تمایل به ادامه فعالیت نظامی، در ارتش واحد سوریه ادغام شوند. اما فرمانده شبه نظامیان کُرد سوری پس از دیدار با احمد الشرع رئیس دولت موقت سوریه و تام باراک فرستاده ویژه آمریکا در پرونده سوریه، اعلام کرده که تصمیمات قسد برای ادغام در ارتش سوریه و شرایط مربوط به قانون اساسی سوریه و موقعیت کردها در این کشور، ربطی به مذاکرات ترکیه و پ.ک.ک ندارد.

اگر چه مقامات سیاسی و امنیتی ترکیه، موضوع فعالیت شبه نظامیان کُرد اقماری پ.ک.ک در شمال سوریه را به عنوان مانع و دست‌انداز اصلی توصیف کرده‌اند، اما کارشناسان می‌گویند این فقط بخشی از مشکل است و روند کنونی مذاکرات، مشکلات دیگری نیز دارد.

به باور کارشناسان، یکی از مهمترین اشکالات و نواقص در روند صلح بین ترکیه و گروه منحله پ.ک.ک، این است که موضوعات سیاسی و امنیتی تا حدودی مورد توجه قرار گرفته اما به سطوح کلان سازش و صلح اجتماعی توجه نشده است.

نظریه‌پردازان مطالعات صلح می‌گویند، جستجوی صلح و تثبیت آن، فقط جنبه نظامی و تسلیحاتی ندارد و باید به بنیان‌هایی همچون سازش اجتماعی، وجدان اجتماعی و هموارسازی تحول دموکراتیک نیز توجه شود و پروژه صلح، علاوه بر امنیت و ثبات، عدالت و فراگیری یا شمولیت عدالت نیز به وجود بیاورد.

از دید پژوهشگران این حوزه، تثبیت و استقرار صلح صرفاً به معنی خاموش شدن تفنگ‌ها نیست و صلح واقعی، رویارویی جامعه با گذشته خود و ایجاد یک زبان مشترک برای آینده است.

مساله مواجهه یا رویارویی، یکی از مبانی مهم این مطالعات است. به این معنی که طرفین، در دوران تنش و درگیری، تروماها و مشکلات بزرگی برای یکدیگر به وجود آورده‌اند و باید با عمق خطاهای گذشته روبرو شوند، مسئولیت اعمال خود را بپذیرند و درک روشنی از صورت عینی اقدامات و پیامدهای اقدامات خود داشته باشند.

به قول دزموند توتو از محققین صلح در آفریقای جنوبی «صلح واقعی با شناخت ابعاد حقیقی درد، حقیقت و بی‌عدالتی آغاز می‌شود. بخشش و گذشت بدون رویارویی با خطاهای گذشته، غیرممکن است».

همچنین جان پل لدراخ از متخصصین صلح‌سازی می‌گوید: «صلح، فقط حل و فصل یک نزاع و مناقشه نیست، بلکه پروژه‌ای هدفمند و روشن برای بازسازی روابط است. معنای بدیهی صلح، شناخت گذشته و ساختن مشترک آینده است.»

همچنین نلسون ماندلا نیز درباره ابعاد روانشناسی اجتماعی صلح می‌گوید: «تلاش برای تثبیت صلح، فقط ترسیم و تدوین یک چارچوب قانونی نیست، بلکه فرآیندی است که در قلب و ذهن مردم اتفاق می‌افتد».

شاید این همان بخش مهم پرونده مذاکرات صلح در ترکیه است که هنوز هم مغفول مانده است. چرا که مقامات ترکیه، به طور مکرر تاکید کرده‌اند که روند کنونی «تلاش برای رسیدن به کشوری عاری از تروریسم» است و نه ساختن صلح.

این چالش بزرگ، نشان دهنده این است که دولت و نهادهای نظامی و امنیتی ترکیه قصد ندارد با ابعاد خوفناک جنگ پنجاه ساله روبرو شوند و احتمالاً در چنین شرایطی، کارنامه سیاه و پر از خشونت پ.ک.ک در چند دهه درگیری نیز، روشن نخواهد شد.

محققین ترکیه چه می‌گویند؟

آلپ ارسلان اُز اردم، یکی از نویسندگانی است که در چند ماه گذشته، روند مذاکرات صلح و خلع سلاح پ.ک.ک را رصد و به کاستی‌های این روند، اشاره کرده است.

او می‌گوید: «همچنان که در کمیسیون همبستگی ملی، برادری و دموکراسی در پارلمان بحث شده، خطاست اگر هدف اصلی ما، صرفاً ساکت کردن تفنگ‌ها باشد. بلکه باید در مورد آشتی واقعی در تمام بخش‌های جامعه تأمل کنیم. زیرا صلح صرفاً محصول یک توافق یا یک دستور کار سیاسی نیست، بلکه توانایی جامعه برای آشتی در درون خود، مقابله با گذشته خود و ایجاد یک زبان مشترک امید برای آینده خود است. صلح اجتماعی نیاز به زیرساخت عاطفی دارد و در عین حال، یک قطب نمای اخلاقی و تضمین نهادی است.

ترکیه باید جرات کند و در برابر آینه به سیمای خود بنگرد و بگوید: ما سعی داریم با چه چیزی، با چه کسی و بر اساس چه گذشته‌ای سازش و صلح کنیم؟ ما در ترکیه و در این صد سال، با رنج‌های مدرنیزاسیون، واکنش‌های امنیتی دولت، قطبی شدن و سیاست‌های هویتی و نابرابری‌های اقتصادی روبرو بوده‌ایم و این مشکلات، در هم تنیده شده است. مسئله‌ کردها پیچیده‌ترین و عمیق‌ترین لایه‌ این بافت تاریخی را تشکیل می‌دهد. بنابراین، تلاش برای آشتی اجتماعی در ترکیه صرفاً مربوط به صلح بین کردها و ترک‌ها، دولت و شهروندان، یا شرق و غرب نیست. بلکه فرآیندی برای تعریف مجدد رابطه‌ عدالت، اعتماد و تعلق دولت به شهروندان خود است».

اُز اردم در ادامه به مدل و الگوی بومی صلح اشاره کرده و می‌گوید: «صلح و سازش اجتماعی را نمی‌توان همچون محصولی تولید شده در خارج، به ترکیه وارد کرد. هر کشور باید مسیر منحصر به فردی را در بستر تاریخی، جامعه‌شناختی و فرهنگی خود پیدا کند. درک ترکیه از آشتی اجتماعی باید بر اساس آسیب‌ها، تاب‌آوری و بافت فرهنگی خود شکل گیرد. شاید نمونه‌های آفریقای جنوبی یا ایرلند شمالی الهام‌بخش باشند، اما الگوهای درگیری، ساختار اجتماعی و بار تاریخی ترکیه متفاوت است.

بنابراین، ما علاوه بر طراحی فنی صلح، نیازمند یک قرارداد مدنی جدید، ایجاد یک وجدان اجتماعی مبتنی بر عدالت و بازتولید یک فرهنگ زندگی دموکراتیک هستیم. صلح واقعی، بخشیدن نیست، به رسمیت شناختن است. چرا که ما نمی‌توانیم آینده را بدون حسابرسی گذشته بسازیم.

تجربه تاریخی ترکیه نشان می‌دهد که یکی از بزرگترین موانع صلح، انکار گذشته است. گذشته‌ای که انکار شده، نه تنها گذشته، بلکه زمان حال را نیز گروگان گرفته است. صلح و سازش اجتماعی نه با فراموش کردن، بلکه با تداعی و با ترجمه درد گذشته به زبان وجدان، امکان‌پذیر است. این مکانیسم باید نه تنها دولت، بلکه جامعه را نیز قادر به مقابله با اشتباهات گذشته کند. شکوه یک ملت نه در عدم ارتکاب ‌خطا، بلکه در شجاعت پذیرش و اصلاح اشتباهاتش نهفته است».

این محقق ترکیه در پایان از سیاستمداران کُرد نیز انتقاد کرده و گفته است: «در این زمینه، پ.ک.ک و بازیگران سیاسی کرد باید در مورد گذشته خود، هزینه‌های اجتماعی خشونت و شیوه‌های سیاسی خود نیز یک ارزیابی داخلی انجام دهند. رنج ناشی از مبارزه مسلحانه نه تنها به سیاست‌های دولت، بلکه به پیامدهای اقدامات این سازمان نیز مربوط می‌شود. بنابراین، برای جنبش سیاسی کُرد بسیار مهم است که سازش اجتماعی را بپذیرد، بلوغ سیاسی را نشان دهد، گفتمان مظلوم نمایی را ترک کند و به ساختن آینده‌ای مشترک کمک کند».

منبع: تسنیم