سزارین در سراسر دنیا به‌عنوان جراحی پرمخاطره‌ شناخته می‌شود و این شیوه فقط در موارد اورژانسی و بروز مشکلات مامایی به‌کار می‌رود، اما در ایران به دلیل عدم فرهنگ‌سازی و نبود مشوق‌های لازم و ارائه مشاوره‌های پزشکی مناسب، آمار سزارین‌های غیرضروری بالاست.

به گزارش مشرق، مطابق آماری که با استناد به گزارش‌های وزارت بهداشت ارائه شده، در زمان حاضر ۵۵.۷ درصد از زایمان‌های کشور به‌روش سزارین انجام می‌شود، درحالی‌که استانداردهای جهانی توصیه می‌کنند این رقم بین ۱۵ تا ۲۰ درصد باشد.

علیرضا رئیسی، معاون وزیر بهداشت نیز با اشاره به نرخ سزارین در کشورهای توسعه‌ یافته می‌گوید: نرخ این عمل در جوامع پیشرفته و توسعه‌یافته بسیار پایین و در کشورهای حوزه اسکاندیناوی این میزان کمتر از ۲۰ درصد است. با این حساب در کشورهای پیشرفته کمتر از روش سزارین استفاده می‌شود.

وی از جمله عوامل افزایش زایمان سزارین در کشور را پرداختی‌های ناعادلانه دانسته و می‌گوید: نظام پرداخت رفتارساز است. اگر به روند زایمان طبیعی و سزارین نگاه کنید، موانعی می‌بینید که باعث شده تمایل مادران باردار و پزشکان به سمت سزارین باشد. برای یک زایمان طبیعی، حدود ۷ تا ۸ ساعت مراقبت نیاز است، وقتی تعرفه زایمان این‌قدر پایین است که متخصص در این ۸ ساعت می‌تواند ۸ سزارین انجام دهد، درنتیجه به سمت سزارین می‌رود. به همین علت آمارها نشان می‌دهد اکنون ۵۶ درصد

زایمان‌ها در کشور به‌صورت سزارین انجام می‌شود، حتی در استان گیلان این عدد ۷۹ درصد است.

دکتر بهاره یزدی‌زاده، دانش‌آموخته دکترای اپیدمیولوژی دانشگاه علوم پزشکی تهران با اشاره به نتایج رساله دکتری خود، در تأیید این موضوع مطرح کرده است: میزان تعرفه زایمان طبیعی نسبت به سزارین کمتر است و از این تعرفه پایین در اکثر موارد به ماما چیزی تعلق نمی‌گیرد، ولی درعین‌حال در بخش کمی نشان داده شد که عملکرد متخصصین، تحت تأثیر مشکلات مالی قرار نمی‌گیرد.

یزدی‌زاده در ادامه افزود: بسیاری از متخصصین معتقد هستند حتی درصورتی‌که میزان تعرفه زایمان طبیعی، ۱۰ برابر شود، به دلیل مشکلاتی که در این روش وجود دارد، حاضر نیستند زایمان را به‌طور طبیعی انجام دهند، چراکه مسائل قضایی، بیشترین اثر را بر عملکرد پزشکان دارد و آن‌ها موانع این سیستم را مهم‌ترین مانع تأثیرگذار بر روی عملکرد بالینی خود می‌دانند. در کشور ما راهنمای بالینی که پزشکان و ماماها بر اساس آن عمل کنند و این راهنما مورد قبول سیستم قضایی نیز باشد، وجود ندارد و ازآنجایی‌که امکان بروز عوارض در پروسه زایمان طبیعی وجود دارد، چنانچه در حین و یا بعد از زایمان برای مادر و یا جنین مشکلی پیش بیاید، متخصص و یا ماما به‌راحتی متهم می‌شوند و با توجه به بالا بودن میزان دیه، پزشکان از اتفاقاتی که در سیستم قضایی برای آن‌ها می‌افتد، می‌ترسند.

یزدی‌زاده بر این نکته صحه گذاشته است که ارائه‌دهندگان خدمت به وجود عوارض جدی و خطرناک سزارین چندان اعتقاد ندارند، پزشکان و ماماها به‌مرورزمان، مهارت کنترل زایمان‌های طبیعی پیچیده را از دست‌ داده‌اند و سیستم آموزش رزیدنت‌ها و ماماها برای فرآیند کنترل این نوع زایمان، مناسب نیست و در بیمارستان‌های خودگردان نیز کل سیستم، تشویق کننده سزارین هستند و انجام این عمل به نفع آن‌ها است.

وی رابطه میان ماماها (که باید متولی اصلی زایمان طبیعی باشند) و متخصصین زنان و زایمان را در سطوح میکرو (بیمارستان‌ها) و ماکرو(انجمن‌ها) مناسب ندانسته و افزوده: زایمان طبیعی، زمان‌بر است و استرس بالایی دارد و چندان قابل‌برنامه‌ریزی نیست و این ازجمله دلایل افزایش میزان سزارین است. از طرفی رضایت مادران باردار برای متخصصین زنان و زایمان اهمیت زیادی دارد. در صورت تمایل مادر به انجام سزارین، متخصص زنان و زایمان مخالفتی نمی‌کند و زایمان به این روش انجام می‌شود.

بااین‌حال نتایج پژوهش «تأثیر برنامه ترویج زایمان طبیعی طرح تحول نظام سلامت بر میزان سزارین در ایران» نشان داده است که اجرای برنامه ترویج زایمان طبیعی تا حدی در کاهش سزارین در ایران در سال‌های اخیر مؤثر بوده است، ولی آمار آن هنوز با میزان ۱۰ تا ۱۵ درصدی پیشنهادی سازمان بهداشت جهانی فاصله زیادی دارد.

بر اساس این مطالعه که سه سال قبل منتشر شده، برای افزایش زایمان طبیعی در مقابل آمار بالای سزارین، به تدوین و اجرای یک برنامه راهبردی جامع نیاز است که در آن به علل سزارین توجه شود. در آن بررسی آمده است که چنین برنامه‌ای بیش از هر چیز به تأمین مالی، نیروی انسانی، تجهیزات، اطلاعات، و فرآیندهای ارائه خدمت زایمانی نیاز دارد.

بااین‌همه باید پذیرفت که تغییر سبک زندگی به موضوع بارداری و زایمان نیز رسیده است و بسیاری از زنان به انجام سزارین تمایل دارند. در همین حال مطابق دیدگاه گروهی از رفتارشناسان، «جامعه ما در این بخش با یک نوع پرستیژ با تأخیر روبه رو است. یعنی یک‌زمانی در غرب که منبع صدور ارزش‌هایی ازاین‌دست بوده عمل سزارین، نوعی پرستیژ به‌حساب آمده،‌ به‌مرور به اینجا منتقل‌شده و هنوز که هنوز است برای عده‌ای نشانه امروزی بودن و باکلاس بودن و داشتن پرستیژ است. درحالی‌که در خود غرب این وضعیت ورافتاده. همان‌طور که ما دیر به سراغ سزارین رفتیم دیر هم از آن دست می‌کشیم. بنابراین این موج هنوز در جامعه ما باقی‌مانده است.»

این گروه از رفتارشناسان هشدار می‌دهند، در کنار جشن‌های پرهزینه قبل از تولد فرزند، برخی خانواده‌ها تلاش کرده‌اند تا تولد نوزاد خود را با یکی از مناسبت‌های زندگی خود هم‌زمان کنند: تاریخ تولد مادر یا پدر یا تاریخ ازدواج و یا تاریخ تقویمی خاص. ولی پزشکان می‌گویند این هماهنگی‌ها گاهی به قیمت زایمان‌های پیش از موعد و مشکلات ناشی از آن منجر می‌شود که بدترین روز زندگی مادر و نوزاد را رقم خواهد زد.

استفاده غیرمتعارف از زایمان سزارین در ایران موجب شده تا ایران رتبه دوم سزارین در دنیا را به خود اختصاص دهد. این آماری است که فرزانه گلبنی عضو هیئت‌علمی مامایی در سال ۱۳۹۷ به روزنامه ایران گفته بود.

مطابق اظهارات این متخصص، عوارض زایمان سزارین در نوزادان ازجمله اختلالات متابولیک مانند دیابت، آسم و آلرژی، چاقی، اختلالات کمبود توجه مانند بیش‌فعالی و حتی اوتیسم به‌مراتب بیشتر از زایمان طبیعی است.

بااینکه در طول یک دهه گذشته، وزارت بهداشت بر شیوه زایمان طبیعی تأکید و با انجام سزارین‌های «الکتیو» مخالفت کرده است، آمارهای موجود نشان می‌دهند جراحی انتخابی سزارین در ایران از محبوبیت بالایی برخوردار است.

سال‌ها پیش مسئولان وزارت بهداشت بعد از بررسی چند تاریخ مناسبتی و تقویمی در طول سال‌های اخیر، متوجه افزایش معنادار سزارین‌های غیرضروری در سطح بیمارستان‌های کشور در تاریخ‌های خاص شدند اما همچنان سزارین تقویمی طرفداران زیادی دارد.

سزارین‌های تقویمی؛ کودک‌آزاری مدرن

«مریم احمدی»، پزشک متخصص زنان و زایمان می‌گوید: «سال‌ها پیش بود که یکی از مسئولان وزارت بهداشت اعلام کرد در یک بیمارستانی که ظرفیت انجام ۱۰ عمل سزارین داشته، ۳۲ سزارین انجام شده است. با این حساب و با این شتاب‌زدگی، طبعا درصد خطا و آمار مرگ‌ومیر یا احتمال ابتلا به عفونت‌های بیمارستانی بالا می‌رود. برای انجام سزارین باید دلایل قانونی و فیزیکی وجود داشته باشد؛ مثلا “دیسترس جنینی” یا عدم تناسب مابین سر جنین با لگن مادر و یا مثلا توده خوش‌خیم و بدخیمی که مسیر زایمان طبیعی را مسدود کرده باشد. به نظر من، در غیر این صورت تن دادن به تولد زودهنگام جنین، نوعی کودک‌آزاری است.»

او هم‌چنین به کمبود تخت بیمارستان‌ها در ایام خاص و فشارهایی اشاره می‌کند که پرستاران و کادر درمانی تحمل می‌کنند: «از یک‌ طرف کادر پزشکی بسیار گرفتارند و از طرف دیگر این اصرارها می‌توانند منجر به تولد کودک نارس و درگیر شدن بخش دیگر کادر درمانی بشوند. رشد جنینی در روزها و هفته‌های آخر از اهمیت دوچندانی برخوردار است و برای کودک یک دوره طلایی محسوب می‌شود؛ دوره‌ای که مغز و ریه کودک حتی تا آخرین دقایق تولد به رشد خودش ادامه می‌دهد و تلاش برای تولد فرزند در یک تاریخ خاص می‌تواند منجر به ایجاد اختلال‌ فیزیکی مثل نارس شدن کودک باشد.»

انجام سزارین بسیار ساده‌تر و سریع‌تر است!

اگرچه گفته می‌شود پزشکان در برابر تقاضا معمولاً‌ خیلی مقاومت نمی‌کنند. چون هم خودشان و هم سازمانی که در آن کار می‌کنند معمولاً از این موضوع منتفع می‌شود و گاهی حتی خانم‌ها را تشویق می‌کنند اما مریم احمدی معتقد است علت پذیرش پزشکان به انجام سزارین الزاما پول نیست: «ازآنجایی‌که انجام سزارین بسیار ساده‌تر و سریع‌تر است، پزشکان تمایل بیشتری به انجام آن دارند. من خودم بارها شاهد همکارانی بوده‌ام که نخواسته‌اند در جریان زایمان طبیعی بیمار حاضر بشوند. آلودگی صوتی، دردسر زیاد، طولانی شدن پروسه و همه این‌ها باعث می‌شوند از زایمان به شیوه سزارین استقبال کنند.»

پزشک دیگری هم که مایل به ذکر نامش نیست، معتقد به انجام سزارین زودرس نیست چون در آن صورت، حقوق کودک نادیده گرفته می‌شود: «تحت هیچ شرایطی زیر بار چنین امری نمی‌روم چون به حقوق انسان‌ها معتقدم. اما اگر یک بیمار برای سزارین اصرار کند، حالا گیرم با یکی دو روز زودتر یا دیرتر، به شکلی که برای جنین زیان نداشته باشد، درخواست او را می‌پذیرم. من در درجه نخست به پولی که ردوبدل می‌شود، توجه نمی‌کنم بلکه حق انتخاب آن زن برایم مهم است. در رسانه‌های اجتماعی تلاش می‌کنند از متخصص زنان یک کاسب پول‌پرست بسازند که به قیمت نارسایی نوزاد و برای دو ریال اضافه‌تر حاضر است جان کودک و مادر را به خطر بیندازد. به نظرم این حقیقت ندارد و تصور می‌کنم کمتر کسی از همکاران من تن به سزارین و یا زایمان زودرس و خطرناک بدهد.»

علی‌رغم مطالبی که در شبکه‌های اجتماعی نسبت به خطرات سزارین و زایمان زودرس منتشر شده‌اند و باوجود هشدار مکرر وزارت بهداشت، کماکان راهروهای بیمارستان‌هایی که بخش زنان و زایمان دارند، شاهد صفوف مردم برای انجام سزارین مناسبتی هستند.

به گفته متخصصان، در صورت تأخیر انداختن زایمان، ممکن است جفت پیر و جنین با کمبود اکسیژن مواجه شود. در مادرانی هم که قبلا سزارین شده‌اند، ممکن است پارگی رحم به دنبال داشته باشد. از سوی دیگر، کم‌وزنی، نارس بودن ریه‌ها و مشکلات تنفسی نوزاد برخی از عوارض زایمان‌های زودهنگام است. با توجه به این موارد، اصرار والدین برای به دنیا آوردن فرزند در یک تاریخ خاص در ایران ازنظر بعضی پزشکان و متخصصان زنان به‌عنوان یک «فاجعه» توصیف می‌شود. دکتر فرزانه مشیری، فوق تخصص زنان، زایمان و نازایی، درباره تغییر در تاریخ واقعی زایمان گفته است: «می‌توانم بگویم زایمان‌های تاریخ رند فاجعه‌ای با عواقب متعدد است که متاسفانه در چند سال اخیر بسیار شایع شده است.»

این متخصص در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر اشاره کرده: «بیشتر پزشکان متخصص با زایمان در تاریخ‌هایی مشخص مخالف‌اند؛ چرا که در این تاریخ‌ها بیمارستان‌ها شلوغ‌ و کادر درمان به دلیل مراجعات زیاد خسته‌اند و کیفیت رسیدگی به بیمار کاهش پیدا می‌کند. از طرفی، محیط اتاق عمل‌ها برای دریافت هرگونه آلودگی میکروبی و عفونی مساعد می‌شود؛ بنابراین زایمان در تاریخ‌های رند به‌هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود.»

او همچنین به اهمیت هفته‌های آخر بارداری برای سلامت جنین تأکید کرده و گفته است: «هفته‌های آخر بارداری برای تکامل جنین بسیار ضروری است؛ وزن‌گیری جنین در هفته‌های آخر و اصل رشد بچه در یک ماه و نیم آخر است. همچنین از هفته ۲۵ تا ۲۷

که حدود هفت‌ماهگی تا هشت‌ماهگی است، ریه جنین تکمیل می‌شود؛ بنابراین در این تاریخ اگر به هر دلیلی اعم از جدایی جفت یا دلایل دیگر، بچه نارس به دنیا بیاید، احتمال زنده ماندنش به زیر نیم درصد می‌رسد.»

مقاومت برای نهادینه‌سازی زایمان طبیعی

هشدار به والدین درباره پرهیز از تعیین تاریخ رند در حالی است که آمار سزارین در ایران به‌طورکلی بالا است و مادران به دلایل متعدد از زایمان طبیعی در تاریخی که نوزاد آماده به دنیا آمدن باشد، اجتناب می‌کنند.

درباره بالا بودن آمار زایمان به شیوه سزارین در ایران عوامل مختلفی مطرح می‌شود. علاوه بر زمینه‌های فرهنگی، آماده نبودن بیمارستان‌ها برای زایمان‌ طبیعی در شرایط ایمن و استاندارد از مهم‌ترین دلایل مادران برای انتخاب سزارین به‌جای زایمان طبیعی است. فروغ برهانی در قامت یک مامای باسابقه و رئیس سابق جمعیت در این زمینه می‌گوید: هم‌اکنون مقاومت‌هایی برای نهادینه‌سازی زایمان طبیعی در جامعه وجود دارد که بخشی از آن به ناآگاهی مردم و بخشی از آن به پزشکان متخصص زنان و زایمان مربوط است. با آموزش و گسترش روش‌های زایمان بی‌درد مانند ماساژدرمانی، زایمان درآب، دارو و گازهای بی‌درد، می‌توان ترس از زایمان طبیعی را در مادران باردار کاهش داد.

وی در ادامه تأکید می‌کند: زایمان یک روش فیزیولوژی طبیعی است و فقط در موارد خاص که جان بیمار و مادر درخطر است باید سزارین انجام شود. در سال‌های اخیر ماماهای تحصیل کرده زیادی برای کمک به فرآیند زایمان آموزش‌دیده‌اند که متأسفانه حضور آن‌ها در حین زایمان طبق هماهنگی با زنان باردار با محدودیت‌ها و موانعی از سوی بیمارستان‌ها مواجه شده و متأسفانه اغلب پزشکان علاقه‌ای به زایمان طبیعی ندارند، مهارت کمتر پزشکان در مورد تشخیص زایمان طبیعی نسبت به ماماها، راحت بودن انجام جراحی سزارین با تعیین وقت قبلی و محدودیت در وقت از پیش تعیین شده در زایمان طبیعی و سختی‌هایی که پزشک از این بابت متحمل می‌شود، از علل گرایش پزشکان به‌سزارین است.

نسرین سنخاستی نیز در قامت متخصص زنان و زایمان می‌گوید: «در صورت لزوم پزشکی، سزارین می‌تواند به‌طور مؤثری از مرگ‌ومیر مادران و نوزادان جلوگیری کند اما درصورتی‌که لزومی به انجام این جراحی نباشد، خطراتی برای مادر و نوزاد به‌همراه خواهد داشت. مانند هر عمل جراحی دیگری، سزارین نیز با خطرات کوتاه‌مدت و بلندمدت همراه است که پیامدهای بالقوه‌ای در بارداری‌های آینده دارد. از عوارض این جراحی می‌توان به عفونت محل عمل، عفونت لگن، عفونت ریوی، عفونت مجرای ادراری، آمبولی ریه، ترومبوز وریدی، عوارض بیهوشی و… اشاره کرد همچنین بیماری‌زایی مادر و نوزاد در این روش زایمان، بیشتر از زایمان طبیعی است. مطالعات نشان می‌دهد که هزینه‌های مالی عمل جراحی و بستری در بیمارستان، داروهای مصرفی و عوارض احتمالی آن‌ها، در اعمال سزارین چند برابر زایمان طبیعی است.»

مزایای زایمان طبیعی چیست؟

این متخصص با اشاره به نتایج مطالعات مختلف خاطرنشان می‌کند: «مطالعات بسیاری ثابت کرده است که میزان افسردگی پس از زایمان در زنانی که سزارین کرده‌اند بیش از مادرانی است که با زایمان طبیعی فرزد خود را به دنیا آورده‌اند. از نظر پزشکی، سزارین یک عمل جراحی بزرگ محسوب می‌شود و مانند سایر اعمال جراحی، نیاز به بیهوشی دارد؛ خطر خونریزی، عفونت، احتمال نیاز به انتقال خون، در مادران سزارین‌شده بیشتر از مادرانی است که زایمان طبیعی کرده‌اند؛ زایمان طبیعی ازنظر اقتصادی به‌نفع خانواده و جامعه است؛ در زایمان طبیعی، زنان تناسب‌اندام خود را با انجام ورزش مناسب سریع‌تر از مادران سزارین‌شده به‌دست می‌آورند. مادرانی که زایمان طبیعی می‌کنند در امر شیردهی و دادن آغوز به نوزاد موفق‌تر هستند؛ زیرا مادر بلافاصله بعد از زایمان، نوزاد خود را درآغوش می‌گیرد و به او شیر می‌دهد و از همان ابتدای تولد، ارتباط عاطفی بین مادر و نوزاد برقرار می‌شود درحالی‌که در زنانی که تحت جراحی سزارین قرار می‌گیرند، نوزاد تا چند ساعت از مادرش دور و از آغوش او محروم می‌شود.»